Thơ THỤY ĐIỂN - Tomas Tranströmer

Tomas Gösta Tranströmer (sinh ngày 15 tháng 4 năm 1931) – là nhà thơ lớn của Thụy Điển trong thế kỷ XX, ông được coi là một trong những nhà văn quan trọng nhất của cả Bắc Âu kể từ Thế chiến II. Tên tuổi của Tomas Tranströmer được đặt ngang hàng với Emanuel Swedenborg, August Strindberg, Ingmar Bergman không chỉ ở Thụy Điển mà cả nền văn hóa thế giới hiện đại như một trong những người tạo nên nhân sinh quan Thụy Điển và đã vượt ra ngoài phạm vi một quốc gia.

Tiểu sử:

Tomas Tranströmer sinh ở Stockholm. Học phổ thông và Đại học ở Stockholm. Bắt đầu làm thơ từ năm 13 tuổi, tập thơ đầu tiên 17 bài thơ in năm 1954. Tốt nghiệp Đại học năm 1956, ông hành nghề bác sĩ tâm lý đầu tiên ở nhà tù dành cho trẻ vị thành niên, sau đó là điều trị cho những người bị bệnh nặng không thể làm việc.

Ngoài nghề bác sĩ tâm lý và nhà thơ, Tomas Tranströmer còn là một nghệ nhân chơi đàn dương cầm chuyên nghiệp. Sau cú đột quỵ đầu thập niên 1990 ông tập viết và chơi đàn bằng tay trái những bản nhạc mà các nhạc sĩ chuyên nghiệp viết riêng cho ông.

Hiện tại ông sống với vợ tại Stockholm. Năm 2011 ông được trao giải Nobel Văn học vì “thông qua sự mờ ảo và cô đọng của những hình ảnh, ông đã đem đến cho độc giả một cách tiếp cận mới với hiện thực”.

Trước giải Nobel Văn học, Tomas Tranströmer từng được trao giải thưởng Petrarca-Preis của Đức, giải thưởng Griffin của Canada, giải thưởng Struga Poetry Evening của Macedonia, giải thưởng Neustadt International của Mỹ cũng như nhiều giải thơ khác của Thụy Điển.

Dịch ra tiếng Việt:

Thơ của Tomas Tranströmer lần đầu tiên được nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh dịch ra tiếng Việt và đã in thành sách từ năm 1993. Tuy nhiên, bản của Nguyễn Xuân Sanh dịch qua tiếng Pháp cùng với lối dịch ”phóng khoáng” nên ít có những bản dịch gần với nguyên tác. Các bản dịch từ tiếng Anh của các dịch giả hải ngoại gần đây phần nhiều trung thành với bản tiếng Anh nhưng với nguyên tác thì vẫn còn khoảng cách, mặt khác, chất lượng tiếng Việt chưa có gì đáng nói. Đáng kể nhất bằng tiếng Việt có bản dịch ”15 bài thơ Tomas Tranströmer” của Hồ Thượng Tuy dịch trực tiếp từ tiếng Thụy Điển trong khuôn khổ bản dịch  ”Những nhà thơ đoạt giải Nobel”.

Tác phẩm:

*17 dikter (17 bài thơ) 1954; Bonniers, 1965

*Hemligheter på vägen (Những bí mật trên đường), Bonnier, 1958

*Den halvfärdiga himlen (Bầu trời chưa kết thúc), Bonnier, 1962

*Klanger och spår (Tiếng vọng và dấu vết), Bonnier, 1966

*Mörkerseende (Nhìn trong bóng tối), Författarförlaget, 1970

*Stigar (Những con đường nhỏ), Författarförlaget, 1973

*Östersjöar (Hồ phía đông), Bonnier, 1974

*Sanningsbarriären (Vật cản của chân lý), Bonnier, 1978

*Det vilda torget (Quảng trường hoang) Bonnier, 1983

*För levande och döda (Gửi người sống và người chết), Bonnier, 1989

*Sorgegondolen (Gondola đau buồn), Bonnier, 1996

*Den stora gåtan (Điều bí ẩn lớn), Bonnier, 2004

*Minnena ser mig (Kỷ niệm đang ngắm nhìn tôi, 1993)

Một số bài thơ

VERMEER

Thế giới không có mái che. Tiếng động từ bên kia bức tường

quán nhậu bắt đầu bằng tiếng cười ồn, tiếng rít của răng

tiếng chuông đồng hồ và tin về cái chết

mà khi nghe thấy ai ai cũng đều run

bần bật.

Một tiếng nổ vang và tiếng bước chân của những người cứu hộ muộn màng

những con tàu lớn đậu trên sông

tiền chui vào túi không phải của những người cần

những đòi hỏi chất đống lên đòi hỏi

hoa màu đỏ linh cảm mồ hôi của chiến tranh.

Từ quán, xuyên qua bức tường đi thẳng vào phòng

vào cái khoảnh khắc sẽ kéo dài bằng cả trăm năm.

Những bức tranh có tên “Giờ học nhạc”

hoặc “Cô gái ngồi đọc thư bên cửa sổ mặc áo màu xanh” –

cô mang thai tám tháng, hai con tim đập trong người mình.

Bức tường phía sau cô treo tấm bản đồ Terra Incognita – miền đất lạ.

Hơi thở bình yên… Một tấm vải lạ lẫm màu xanh

được đính vào chiếc ghế từ phía sau lưng.

Những chiếc đinh vàng bay vun vút rồi bỗng lặng ngừng

giữa không khí như là bất động mà chưa từng là gì khác.

Đôi tai nghe ra tiếng động của chiều cao và chiều sâu cùng lúc.

Đấy là áp lực từ phía bên kia của bức tường.

Nó phơi bày mỗi sự việc ra giữa không trung

và làm cho vững chắc thêm từng nét bút.

Thật đau đớn phải đi qua những bức tường

bạn chịu tổn thương nhưng điều này cần thiết lắm

Thế giới là một. Nhưng có những bức tường…

Những bức tường là một phần của bạn

tất cả mọi người đều thế – dù bạn có đoán mò đoán mẫm –

ngoại trừ trẻ con. Đối với trẻ con không có những bức tường.

Bầu trời thoáng đãng dựa vào bức tường.

Hướng vào khoảng không như là cầu nguyện.

Và quay mặt hướng về phía chúng ta – khoảng không

và thì thầm:

“Tôi không phải là trống không, tôi là mở rộng”.

_____________

*Johannes Vermeer hay Jan Vermeer (1632 – 1675) là họa sĩ người Hà Lan thời Baroque, nổi tiếng với các tác phẩm về đời sống hiện thực. Hiện nay Vermeer được coi là một trong những họa sĩ vĩ đại nhất trong Thế kỷ vàng của nghệ thuật Hà Lan.

 

TỪ THÁNG BA – 79

Mệt vì người ta đến với những lời mà không ngôn ngữ

Tôi bèn đến một hòn đảo có tuyết phủ đầy.

Nơi hoang dã chẳng có lời.

Có quá nhiều những trang chưa viết!

Tôi bắt gặp những móng chân hươu trên tuyết.

Ngôn ngữ nhưng chẳng có lời.

 

THÁNG TƯ VÀ IM LẶNG

Mùa xuân hoang vu.

Một rãnh nước màu nhung sẫm

bò sát bên cạnh ta

không hình phản ánh.

Chỉ một thứ duy nhất lấp lánh

là những bông hoa màu vàng.

Chiếc bóng mang

ta đi như chiếc vĩ cầm

trong chiếc hộp màu sẫm tối.

Điều duy nhất mà ta muốn nói

lóe lên ngoài tầm đạt tới

như đồ bạc ánh lên

ở người cho vay nặng lãi.

 

NHẠC CHẬM

Nhà đóng cửa. Mặt trời len qua ô cửa sổ

sưởi ấm mặt chiếc bàn nhỏ

và đủ mạnh để mang số phận của con người.

Ngày hôm nay chúng tôi dạo chơi trên sườn dốc rộng và dài.

Nhiều người mặc đồ màu tối. Có thể đứng dưới mặt trời, mắt nhắm lại

và cảm nhận rằng cơn gió đang mang bạn chơi vơi.

Tôi rất hiếm khi đi xuống biển. Nhưng bây giờ tôi đang ở đây

giữa những tảng đá lưng trần êm ả

Những tảng đá đang dần quay lưng lùi xa biển cả.

 

CUNG ĐÔ TRƯỞNG

Khi chàng trở về từ nơi hò hẹn

tuyết xoáy giữa không trung.

Mùa đông đã đến

trong khi họ nằm cùng

Đêm tỏa hào quang ngời sáng.

Chàng dường như chạy với vẻ hân hoan

Đường khắp thành phố chỉ toàn đi xuống.

Chàng mỉm cười với người qua đường

tất cả mỉm cười sau cổ áo mở tung.

Tự do là thế!

Tất cả dấu hỏi hát về sự tồn tại của Chúa Trời.

Chàng nghĩ vậy.

Tiếng nhạc vang lên

và bước đi trong tuyết xoáy

bằng những bước thong dong.

Cuộc dạo chơi dưới cung Đô trưởng.

La bàn run rẩy hướng về Đô trưởng.

Một giờ hướng về phía bắc bởi niềm đau.

Thật dễ dàng biết bao!

Tất cả mỉm cười từ sau cổ áo.

  

ESPRESSO

Cà phê đen trên quán cà phê vỉa hè

với bàn ghế, như côn trùng, rực rõ.

Những giọt cà phê đen quí giá

chất đầy một sức mạnh Có và Không.

Được bưng ra từ nơi tối như bưng

nó nhìn mặt trời mà không chớp mắt.

Giữa ánh sáng ban ngày – tươi mát một chấm đen

chảy tuột nhanh vào kẻ thực khách tái nhợt.

Giống như những giọt đen sâu sắc

đôi khi chúng tìm bắt những linh hồn.

Tạo nên một cú đẩy hữu ích: Đi anh!

Nguồn cảm hứng – trong những đôi mắt mở rộng.

HAI NGƯỜI

Họ tắt đèn, và chao đèn màu trắng chập chờn

thêm một khoảnh khắc trước khi hòa tan

như viên thuốc trong ly. Sau bật dậy.

Tường khách sạn hướng về phía trời đêm.

Cơn say tình đã dịu đi, và họ ngủ

nhưng những ý nghĩ kín thầm tìm đến với nhau

giống như khi hai màu sắc hòa thành một màu

trên giấy ướt, trong bức tranh cậu học trò vừa vẽ.

Tối và yên lặng. Nhưng thành phố dường như tiếp cận

trong đêm. Cửa sổ tối. Xích lại những ngôi nhà

Chúng như đứng sát bên nhau, và đợi chờ

đám đông với những gương mặt vô cùng hờ hững.

SAU CÁI CHẾT

 

Từng có một cú sốc

Như sao chổi bỏ lại cái đuôi dài, nhạt và lung linh

Bao phủ lấy ta. Làm mờ màn ảnh máy thu hình.

Thành những giọt sương lạnh đậu trên dây điện thoại.

Còn có thể trượt tuyết dưới mặt trời mùa đông

giữa cánh rừng còn vương nhiều chiếc lá.

Như những trang xé từ trong danh bạ

mà băng giá đã làm mờ nhạt tuổi tên.

Thật tuyệt khi còn nghe tiếng đập con tim

Nhưng thường xuyên bóng thực hơn thể xác.

Samurai ảo mờ nâng kiếm thép

Sau giáp bào lấp lóa vảy rồng đen.

 

 

NHỮNG VÁCH ĐÁ ĐẠI BÀNG

Sau lớp kính lồng

loài bò sát lạ lùng

nằm im không cử động.

Người phụ nữ giặt áo quần

rồi phơi trong lặng yên.

Cái chết vô cùng tĩnh lặng.

Tâm trí tôi chơi vơi

ở nơi sâu tận cùng đang bơi

nhẹ nhàng như ngôi sao chổi.

MADRIGAL

Tôi được thừa kế một khu rừng tối mà tôi ít khi đến nơi đây. Nhưng sẽ đến một ngày, khi người chết sẽ thế chỗ cho người sống. Thì khi đó rừng của tôi sẽ chuyển động. Và chúng ta vẫn hãy còn hy vọng. Những tội ác nghiêm trọng nhất vẫn không được vạch trần bất chấp những nỗ lực của công an. Trong cuộc sống của mỗi chúng ta thì cũng thế, luôn có một tình yêu lớn không hề được tiết lộ. Tôi được thừa kế một khu rừng tối nhưng hiện tại tôi dạo chơi trong một khu rừng khác có ánh sáng ngập tràn. Mọi sinh linh đang vẫy vùng, run rẩy và hát lên. Đó là một mùa xuân và không khí tràn ngập mùi hương. Tôi từng tốt nghiệp trường Đại học lãng quên và đôi bàn tay của tôi trống không như chiếc áo trên chiếc dây phơi quần áo.

CỬA VÒM LA MÃ

Bên trong một nhà thờ La Mã lớn

khách du lịch đang tụ tập ở nơi chập choạng.

Những cửa vòm nối tiếp nhau như đến vô cùng.

Những ngọn nến tỏa ánh sáng lung linh.

Ôm lấy tôi – một thiên thần không nhìn thấy mặt

rót vào thân thể tôi bằng những tiếng thì thầm:

“Chớ xấu hổ rằng mi là con người mà hãy tự hào lên!

Sâu bên trong mi là những vòm cuốn mở ra nối tiếp nhau

rồi đi vào muôn kiếp, mi sẽ không bao giờ kết thúc”.

Tôi như bị mù bởi những giọt nước mắt rơi

và tôi bước ra quảng trường đầy ánh mặt trời

cùng với ông bà Jones, Quí ông Tanaka, Quí bà Sabatini

Sâu bên trong họ là những vòm cuốn nối tiếp nhau mở ra

rồi đi vào muôn kiếp.

THI TIẾT ALCAIC

Trong rừng tháng Năm. Cuộc đời tôi lao như chiếc xe tải vô hình

tiếng hót của chim. Trong vũng nước - ấu trùng của muỗi.

Và trong những điệu nhảy điên khùng

đang nhảy múa cả hàng nghìn dấu hỏi.

Tôi chạy đến với những lời và những khu rừng.

Cơn gió từ biển, con rồng liếm tôi vào cổ

trong khi mặt trời như đam mê rực đỏ.

Chiếc xe tải cháy bừng trong ngọn lửa giá băng.

 GOGOL

Áo khoác lạnh và xơ lông như bầy sói.

Khuôn mặt trắng toát như đá cẩm thạch

Ông ngồi lật từng trang sách, nghe từ trong rừng

tiếng tru về sai lầm và coi khinh sự mất mát.

Con tim vỡ tung như dây đai bằng giấy nháp

khi những con thú kia nghiệt ngã nhảy vào.

Hoàng hôn bò như một con cáo trên đất nước này

Cỏ chạm vào đuôi mà không lên mặt.

Không gian đầy sừng và móng guốc

xe ngựa bốn bánh đổ bóng lên sân đầy

trong trang trại của cha tôi.

St Petersburg nằm trên đường kinh tuyến điêu tàn

(bạn có nhìn thấy vẻ đẹp của tháp nghiêng?)

người dân thành phố đang thơ thẩn

như con sứa trong nước đóng băng.

Còn ông kiệt sức bởi ăn chay

và tiếng cười bao quanh

nhưng tiếng cười vỡ ra trên rừng.

Và tan tác.

Làm sao để dải Ngân hà của những linh hồn cháy lên.

Thôi thì hãy ngồi vào bánh xe bằng lửa của mình

và rời khỏi đất nước.

_____________

Nikolai Vasilievich Gogol (1809 – 1852) – nhà văn, nhà thơ, nhà viết kịch Nga, tác gia cổ điển của văn học Nga, tác giả của “Những linh hồn chết”.

  
Xem thêm:

http://cacnhathonobel.blogspot.com/2016/12/tomas-transtromer.html